Trzymanie się schematów i standardowych metod nauczania na pewno jest prostym i wygodnym rozwiązaniem. Jednak zmieniający się krajobraz edukacji oraz oczekiwania uczniów wymuszają zastosowanie nowych rozwiązań. Jednym z takich rozwiązań może być odwrócona lekcja (flipped classroom), czyli nowoczesne spojrzenie na tradycyjny model prowadzenia zajęć.
Wprowadzenie do koncepcji odwróconej lekcji
Model odwróconej lekcji nie jest szczególnie popularny w Polsce. Jednym z powodów jest to, że w dużej mierze opiera się na zaangażowaniu i motywacji uczniów do nauki. W związku z tym całkowite zastąpienie tradycyjnych lekcji może nie być możliwe. Warto jednak poznać możliwości oferowane przez odwrócone lekcje i rozważyć zastąpienie nimi chociaż części zajęć. Model ten może być szczególnie przydatny w przypadku szkolenia dorosłych, np. pracowników firmy.
Czym jest odwrócona lekcja
Metoda odwróconej lekcji/klasy (ang. flipped classroom) po raz pierwszy została przedstawiona w ZSRR w 1984 roku. Musiało jednak minąć kilka lat, zanim wzbudziła zainteresowanie reszty świata. Odwrócona lekcja jest modelem hybrydowym nauczania i wiąże się ze zmianą całego schematu lekcji. Zajęcia z nauczycielem nie są już od tego, aby przekazać wiedzę. Zamiast tego, rolą nauczyciela jest pomoc uczniom w zastosowaniu i utrwaleniu poznanych informacji. Uczniowie otrzymują wszystkie niezbędne materiały edukacyjne i muszą zapoznać się z nimi samodzielnie. Materiały są zazwyczaj przekazywane w formie cyfrowej, dlatego nie muszą to być tylko standardowe teksty. Odwrócona lekcja pozwala na wprowadzenie materiałów interaktywnych, audio czy nawet krótkich filmików. Różnorodność materiałów gwarantuje utrzymanie zainteresowania uczniów, a także pozwala im uczyć się nie tylko w domu.
Tradycyjne zajęcia a odwrócone lekcje
Tradycyjne lekcje polegają na przekazywaniu wiedzy w klasie, która następnie zostaje utrwalona w domu poprzez ćwiczenia i zadania domowe. Ćwiczenie w trakcie lekcji jest sporadyczne ze względu na ograniczenia czasowe. Tymczasem odwrócona lekcja zakłada, że uczniowie samodzielnie zapoznają się z materiałem w domu. Podczas lekcji nauczyciel tłumaczy wszelkie wątpliwości oraz wspiera uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń. Można więc powiedzieć, że odwrócona lekcja stawia na wykorzystanie wiedzy w praktyce.
Zalety modelu odwróconej lekcji
Ten niestandardowy model może zaoferować wiele korzyści nie tylko uczniom, ale też nauczycielom. Zwłaszcza w przypadku, gdy podstawa programowa jest zbyt obszerna, aby omówić wszystkie tematy w trakcie zajęć.
Większe zaangażowanie uczniów
Szkoleniowcy i nauczyciele często narzekają na brak zaangażowania i motywacji u uczniów. Tradycyjny model lekcji nie jest zresztą na to nastawiony, ponieważ główną rolę odkrywa w nim nauczyciel. Tymczasem odwrócona lekcja zmusza uczniów do większego zaangażowania w naukę. Uczniowie muszą samodzielnie przyswoić wiedzę, aby zajęcia mogły się odbyć. Jeśli tego nie zrobią, nie tylko nie będą mogli brać czynnego udziału w lekcji, ale też doprowadzą do powstania zaległości. Zaliczenie przedmiotu czy szkolenia będzie więc niemożliwe.
Elastyczność i dostępność nauki
Odwrócone lekcje zwiększają elastyczność oraz dostęp do nauki. W większości przypadków jest to nauczanie hybrydowe (blended learning), które łączy naukę online z tradycyjnymi spotkaniami w klasie. Jednak nowoczesne rozwiązania umożliwiają przeniesienie całej nauki online. Uczniowie nie muszą martwić się o dotarcie na zajęcia, a przyswajanie materiałów może odbywać się w wybranym przez nich czasie.
Spersonalizowane doświadczenia edukacyjne
Ogromną zaletą tego modelu jest możliwość personalizacji nauki. Materiały, które otrzymują uczniowie, mogą przybierać dowolne formy, a uczniowie nie muszą dostosowywać się do reszty grupy podczas ich przyswajania. Tradycyjne lekcje wymuszają znalezienie kompromisu w zakresie tempa i czasu poświęcanego na naukę. Tymczasem odwrócona lekcja pozwala uczniom na pracę we własnym tempie. Mogą robić tyle przerw, ile tylko potrzebują, oraz uczyć się w odpowiadającym im środowisku. Dzięki temu uczniowie chętniej zabierają się za naukę, ponieważ nie odczuwają już presji grupy.
Większa autonomia uczniów
Odwrócona lekcja w pewien sposób przemienia uczniów z biernych odbiorców w aktywnych partnerów, którzy tworzą zajęcia. Uczniowie nie tylko są odpowiedzialni za własną naukę, ale mogą również sugerować wykorzystanie materiałów, które ułatwią im przyswajanie wiedzy. Metoda ta zmusza również uczniów do refleksji nad procesem nauki, co może zmienić ich podejście do niej. Wreszcie, uczniowie mają świadomość, że lekcje mogą się odbyć tylko wtedy, gdy wykonają swoją pracę. Nauka staje się dla nich ważna nie tylko ze względu na nabywaną wiedzę, ale też wpływ na całą klasę.
Wady odwróconej lekcji
Metoda odwróconej lekcji wiąże się z pewnymi wyzwaniami, a wspomniany już brak zaufania do uczniów jest tylko jednym z nich. Poniżej omówimy trzy największe wyzwania, które należy wziąć pod uwagę przed wdrożeniem tej metody.
Zwiększenie czasu spędzanego przed ekranem
Coraz częściej mówi się o uzależnieniu od komputerów i smartfonów, i jest ku temu powód. Internet stał się nieodzownym elementem naszego życia i funkcjonowanie bez dostępu do niego staje się coraz trudniejsze. Jak podaje Protocol IT, Polacy spędzają w internecie średnio 10 godzin dziennie, a ogólnie z elektroniki korzystają przez 13 godzin. W tym kontekście wprowadzenie odwróconych lekcji może wzbudzać pewne wątpliwości – zwłaszcza, gdy mowa o młodszych uczniach.
Brak natychmiastowej informacji zwrotnej
Podczas tradycyjnej lekcji w klasie uczniowie mają możliwość poproszenia nauczyciela o pomoc w dowolnym momencie. Wszystkie problemy są rozwiązywane na miejscu, co pozwala uniknąć utrwalenia błędnych informacji. W przypadku odwróconych lekcji nie jest to możliwe i uczniowie muszą czekać do następnych zajęć z nauczycielem, aby wyjaśnić wszelkie wątpliwości. Brak natychmiastowych odpowiedzi może być demotywujący dla niektórych uczniów, ale inni mogą uznać to za impuls do samodzielnego wyszukania informacji.
Wyzwania związane z internetem i technologią
Decydując się na zastosowanie metod wykorzystujących nowoczesne technologie należy liczyć się z tym, że nie każdy uczeń posiada jednakowe umiejętności. Młodszym pokoleniom z łatwością może przychodzić obsługa nowych programów, jednak mogą one sprawiać kłopoty starszym uczniom. W związku z tym, przed wdrożeniem jakiejkolwiek metody wykorzystującej zasoby online, należy przygotować krótki samouczek na temat nowych narzędzi. Warto również zadbać o obecność wsparcia technicznego, aby na bieżąco rozwiązywać pojawiające się problemy. Jednocześnie trzeba pamiętać, że niektórych problemów nie można uniknąć, a nawet rozwiązać. Mowa tu głównie o połączeniu internetowym, którego działanie jest niezależne od ucznia. Przerwy w dostawie internetu uniemożliwiają uczniom naukę, co może prowadzić do opóźnień w realizacji programu.
Narzędzia do wdrażania metody odwróconej lekcji
Przeniesienie nauki online oznacza potrzebę wybrania odpowiednich narzędzi. Wybór konkretnych programów to kwestia indywidualna, jednak każda szkoła lub firma powinna posiadać:
Narzędzie do wideokonferencji
Jeśli odwrócona lekcja będzie odbywać się całkowicie online, niezbędne będzie narzędzie do prowadzenia lekcji w internecie. W ostatnich latach byliśmy świadkami szybkiego rozwoju tego typu narzędzi, więc wybór jest ogromny. Wybierając program do wideokonferencji należy odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Ilu uczestników będzie brało udział w lekcji? Czy uczestnicy będą korzystać z laptopów lub komputerów stacjonarnych? A może większość korzysta z urządzeń mobilnych? Jakie funkcje są najważniejsze? Jaki jest budżet szkoły lub firmy? Oprócz tego należy zastanowić się nad wymaganiami technicznymi programu – zwłaszcza, jeśli instytucja nie dostarcza uczniom sprzętu. Im bardziej zaawansowany program, tym większe wymagania sprzętowe. Ostatnim aspektem, który warto wziąć pod uwagę, jest bezpieczeństwo. Jest to szczególnie istotne w przypadku firm, które prowadzą szkolenia np. z wewnętrznych procesów. Wybrany program powinien posiadać zabezpieczenia chroniące przed nieautoryzowanym dostępem i dbające o bezpieczeństwo danych użytkowników. Wśród najpopularniejszych programów do konferencji wideo znajdziemy Zoom, Microsoft Teams czy Skype.
Narzędzie do tworzenia treści
O ile instytucja nie korzysta z usług zewnętrznych twórców, będzie potrzebować również narzędzi umożliwiających tworzenie treści. Samodzielne przygotowanie materiałów nie tylko jest tańsze, ale też pozwala na większą elastyczność w zakresie formatów. Szukając programu do tworzenia treści warto postawić na narzędzie wyposażone będzie w różnorodne funkcje, jednocześnie oferujące przejrzystość i łatwość użytkowania. Narzędziem, które doskonale wpisuje się w te kryteria, jest iSpring Suite, która oferuje aż 14-dniowy okres próbny. Ma niezwykle prosty interfejs, a do tego posiada własną bibliotekę zawartości oraz umożliwia tworzenie materiałów w różnych formatach. A wbudowany edytor filmów oznacza, że nie trzeba szukać dodatkowych narzędzi, aby tworzyć materiały wideo.
System zarządzania nauczaniem
Ostatnim narzędziem niezbędnym do wdrożenia odwróconych lekcji jest LMS, czyli system zarządzania nauczaniem. Narzędzie to umożliwia dostarczenie uczniom materiałów i szkolenia, a także pozwala na zarządzanie nimi. LMS to nie tylko zbiór plików – to przede wszystkim system, który umożliwia systematyzację procesu szkoleniowego. Dodatkowo, LMS może usprawnić ocenę zadań, a także przetwarzać statystyki i generować raporty. Jest to niezwykle wszechstronne narzędzie, dzięki któremu instytucja może samodzielnie przygotować i wdrożyć szkolenie.
Firma stojąca za wspomnianym wcześniej iSpring Suite ma również w ofercie swój własny LMS – iSpring Learn, która oferuje aż 30-dniowy okres próbny. Wybór obu narzędzi pozwoli uniknąć problemów ze zgodnością. Wspólnie umożliwią przygotowanie i dostarczenie uczniom bogatych, interaktywnych szkoleń online.
Czy odwrócona lekcja to sposób na sukces?
Jak większość metod, odwrócona lekcja nie stanowi uniwersalnego rozwiązania, które zaspokoi potrzeby wszystkich uczniów i szkół lub firm. Oferuje jednak szereg korzyści, które mogą być szczególnie przydatne w nauczaniu dorosłych. Jednak to, czy odwrócona lekcja sprawdzi się w szkoleniu, zależy głównie od uczniów i ich podejścia do edukacji. Dlatego przed podjęciem decyzji ważne jest aby poznać ich potrzeby. W końcu skuteczne nauczanie to nie tylko opracowanie wysokiej jakości materiałów, ale też dostosowanie metod przekazywania wiedzy do potrzeb uczniów. Odwrócona lekcja to innowacja, która może okazać się pomocna w dotarciu do większej liczby uczniów.