Teoria społecznego uczenia się: kluczowe zasady i zastosowanie

Czy zdarzyło Ci się nauczyć czegoś poprzez samą obserwację innej osoby? Teoria społecznego uczenia się (ang. SLT), wprowadzona przez psychologa Alberta Bandurę, ujawnia potężną rolę obserwacji w kształtowaniu zachowań. Tradycyjna teoria uczenia się skupia się wyłącznie na bezpośrednim wzmocnieniu. Tymczasem teoria społecznego uczenia się podkreśla istotę interakcji społecznych i procesów poznawczych w doświadczeniach edukacyjnych.

W artykule rozłożymy na czynniki pierwsze kluczowe zasady teorii społecznego uczenia się. Zbadamy zastosowania w świecie rzeczywistym i omówimy jej znaczenie w nowoczesnej edukacji i szkoleniach w miejscu pracy. Niezależnie od tego, czy jesteś nauczycielem, szkoleniowcem, czy po prostu ciekawią Cię mechanizmy nauki, ten przewodnik pomoże Ci zrozumieć ogromny wpływ tego podejścia.

Jakie jest główne założenie teorii społecznego uczenia się?

Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury zakłada, że ludzie uczą się zachowań, umiejętności i postaw obserwując innych. Behawiorystyczne teorie uczenia się podkreślają bezpośrednie wzmocnienie jako główny czynnik napędzający naukę. Z kolei teoria społecznego uczenia się uwzględnia procesy poznawcze i interakcje społeczne jako kluczowe elementy doświadczenia edukacyjnego.

Teoria podkreśla wzajemne oddziaływanie czynników środowiskowych, czynników osobistych (takich jak przekonania i stany psychiczne) i zachowania. Interakcja ta stanowi podstawę tego, co Bandura nazwał wzajemnym determinizmem, w którym jednostki i ich środowiska nieustannie na siebie wpływają.

Cechą charakterystyczną teorii społecznego uczenia się jest założenie, że nauka nie zawsze wymaga bezpośredniego doświadczenia. Zamiast tego jednostki mogą uczyć się, obserwując działania innych i konsekwencje tych działań. Proces ten znany jest jako uczenie się przez obserwację. Na przykład dzieci uczą się mówić, działać i rozwiązywać problemy, naśladując rodziców, nauczycieli i rówieśników.

Teoria ta wyjaśnia szeroki zakres ludzkich zachowań, od uczenia się norm społecznych po zdobywanie nowych umiejętności. Czyni ją to nieocenioną zarówno w kontekście edukacji, jak i szkoleń w miejscu pracy.

Cztery etapy teorii społecznego uczenia się

Albert Bandura wyróżnił cztery kluczowe etapy, które wyjaśniają, jak jednostki uczą się przez obserwację i modelowanie.

Etap 1: Uwaga

Pierwszy etap obejmuje skupienie się na zachowaniu modela. Skuteczne modele przyciągają uwagę, będąc wiarygodnymi, inspirującymi lub pozwalając na utożsamianie się z nimi.

Etap 2: Zapamiętanie

Uczenie się wymaga zatrzymania zaobserwowanego zachowania w pamięci. Jest to wspierane przez ćwiczenie w pamięci, wizualizację i skojarzenie z istniejącą wiedzą.

Etap 3: Reprodukcja

Odtworzenie zachowania opiera się na możliwościach fizycznych i poznawczych. Uczniowie muszą przełożyć to, co zapamiętali, na praktyczne umiejętności.

Etap 4: Motywacja

Motywacja determinuje, czy uczniowie przyjmą zachowanie na stałe. Wzmocnienie pozytywne lub postrzeganie korzyści z zachowania może zwiększać motywację, podczas gdy negatywne konsekwencje mogą ją hamować.

Zastosowanie teorii społecznego uczenia się

Pomimo swojej nazwy, teoria społecznego uczenia się nie jest samą teorią. To praktyczne ramy pomagające zrozumieć, jak ludzie uczą się, obserwując, modelując i wchodząc w interakcje z innymi. Oto, jak przejawia się w różnych aspektach życia:

Edukacja

Nauczyciele wykorzystują zasady społecznego uczenia się, aby tworzyć angażujące środowiska uczenia się. Poprzez modelowanie odpowiednich zachowań lub metod rozwiązywania problemów zachęcają uczniów do nauki poprzez obserwację. Projekty grupowe, mentoring rówieśniczy i działania w zespole są klasycznymi przykładami uczenia się społecznego w akcji.

Szkolenie w miejscu pracy

Firmy polegają na uczeniu się społecznym, aby uczynić szkolenia pracowników bardziej angażującymi i skutecznymi. Na przykład:

• Onboarding: Nowi pracownicy poznają zasady obserwując doświadczonych pracowników, którzy modelują kulturę i procesy obowiązujące w firmie.
• Rozwój umiejętności: Filmy demonstracyjne i symulacje pozwalają pracownikom zobaczyć zadania w akcji przed ich wykonaniem.
• Współpraca zespołowa: Platformy społecznościowe zachęcają współpracowników do dzielenia się wskazówkami, wspólnego rozwiązywania problemów i uczenia się od siebie nawzajem.

Wychowanie i rozwój dziecka

Rodzice i opiekunowie naturalnie modelują zachowania i umiejętności dla dzieci, często nie zdając sobie z tego sprawy. Od nauczania norm społecznych po wspieranie komunikacji i rozwiązywania problemów, codziennie wykorzystują teorię społecznego uczenia się. Dzieci w ten sposób uczą się o świecie.

Media i popkultura

Teoria społecznego uczenia się wyjaśnia również wpływ mediów na zachowanie. Pozytywne wzorce do naśladowania w filmach i serialach telewizyjnych mogą inspirować do działań prospołecznych. Tymczasem nadmierna ekspozycja na brutalne gry wideo, przemoc w mediach i podobne treści może wzmacniać agresywne tendencje.

Przykład z życia: Eksperyment z lalką Bobo

Teoria społecznego uczenia się została zaprezentowana przez Alberta Bandurę w słynnym eksperymencie z lalką Bobo. Został on przeprowadzony w latach 60. XX wieku i pozostaje jedną z najbardziej znanych demonstracji tej teorii. To przełomowe badanie nie tylko wprowadziło koncepcję nauki przez obserwację, ale także podważyło dominujące założenia dotyczące sposobu nabywania zachowań.

Przygotowanie eksperymenty

Bandura i jego zespół podzielili dzieci na trzy grupy. Każda z nich była poddawana innemu modelowi zachowania wobec dużej, dmuchanej lalki (lalki Bobo):

1. Model agresywny: Dzieci obserwowały osobę dorosłą, która agresywnie uderzała, kopała i krzyczała na lalkę.
2. Model nieagresywny: Dzieci obserwowały osobę dorosłą, która spokojnie bawiła się lalką lub ignorowała ją.
3. Grupa kontrolna: Dzieci nie były wystawione na działanie żadnego modelu.

Po obserwacji dorosłych dzieci umieszczono w pokoju z lalką Bobo, aby zaobserwować, jak wchodzą z nią w interakcję.

Kluczowe ustalenia

Wyniki były wstrząsające. Dzieci będące świadkiem modelu agresywnego były znacznie bardziej skłonne do powielania zaobserwowanego zachowania. Dochodziło nawet do naśladowania konkretnych agresywnych zachowań i zwrotów używanych przez osobę dorosłą. Z kolei dzieci z grupy nieagresywnej i kontrolnej wykazywały minimalne agresywne zachowanie wobec lalki.

Zasady eksperymentu Bandury mają głębokie zastosowanie w przestrzeni uczenia cyfrowego. Podobnie jak dzieci naśladowały zachowania w badaniu, pracownicy i uczniowie mogą modelować pozytywne zachowania demonstrowane poprzez szkolenia online.

Przykłady społecznego uczenia się w miejscu pracy 

Społeczne uczenie się jest kluczową częścią rozwoju w miejscu pracy, pomagając pracownikom rozwijać umiejętności i dzielić się wiedzą. Oto kilka typowych przykładów:

• Shadowing. Pracownicy rozwijają nowe umiejętności obserwując, jak doświadczeni współpracownicy wykonują swoje obowiązki.
• Warsztaty. Odgrywanie ról, dyskusje grupowe i inne działania wymagające współpracy, które zachęcają do interakcji i nauki.
• Mentoring. Nowi pracownicy otrzymują wskazówki i ważne informacje od bardziej doświadczonych kolegów.
• Dzielenie się wiedzą. Zespoły korzystają z czatów, forów i udostępnianych dokumentów, aby wymieniać się wiedzą specjalistyczną i odpowiadać na pytania.

Praca zdalna i napięte grafiki utrudniają tradycyjne dzielenie się wiedzą, więc coraz więcej miejsc pracy wprowadza szkolenia online.

Platformy społecznościowe do nauki, takie jak iSpring Learn, oferują funkcje takie jak czaty, grywalizacja i kanał informacyjny. Pracownicy mogą nawiązywać kontakty i dzielić się pomysłami i uczyć się od siebie nawzajem, niezależnie od tego, gdzie się znajdują.

Funkcje społecznościowego uczenia się w iSpring Learn

Mocne i słabe strony teorii społecznego uczenia się 

Teoria społecznego uczenia się Alberta Badury oferuje cenny wgląd w to, jak ludzie uczą się, obserwując innych. Chociaż stała się powszechnie stosowaną strukturą, nie jest wolna od wyzwań. Przyjrzyjmy się bliżej jej mocnym i słabym stronom.

Mocne strony teorii społecznego uczenia się

Teoria społecznego uczenia się wyróżnia się z kilku powodów:

• Zrównoważona perspektywa. Teoria ta łączy zasady teorii poznawczo-społecznej i podejścia behawioralnego. Oferuje wszechstronne wyjaśnienie, w jaki sposób przebiega proces nauki wykraczając poza tradycyjne teorie skupiające się wyłącznie na jednym z zagadnień.
• Praktyczna w życiu codziennym. Skupienie na nauce przez obserwację i modelowanie sprawia, że teoria jest przydatna w rzeczywistych warunkach, takich jak szkoła czy praca. Świetnie sprawdza się również w domu.
• Nauka bez bezpośredniego doświadczenia. Teoria zakłada, że ludzie mogą nabywać wiedzę i umiejętności poprzez obserwację innych zamiast polegać wyłącznie na metodzie prób i błędów.
• Skupienie na interakcjach społecznych. Zwraca uwagę znaczenie środowiska społecznego i dynamiki grupy w kształtowaniu procesu uczenia się. Oferuje przydatne spostrzeżenia na temat tego, jak ludzie wpływają na otoczenie, a także jak są przez nie kształtowani.

Te mocne strony pokazują, dlaczego teoria społecznego uczenia się jest tak uniwersalna i szeroko stosowana w różnych dziedzinach.

Słabe strony teorii społecznego uczenia się

Pomimo swoich zalet, teoria społecznego uczenia się ma pewne ograniczenia: 

• Ignorowanie czynników biologicznych. Teoria opiera się na w dużym stopniu na wpływach społecznych i środowiskowych. Poświęca mniej uwagi czynnikom biologicznym, takim jak genetyka, które również odgrywają rolę w zachowaniu.
• Trudne do zmierzenia procesy. Nauka przez obserwację obejmuje procesy myślowe, takie jak uwaga i pamięć, które mogą być trudne do zaobserwowania lub wiarygodnego zmierzenia.
• Nie bierze pod uwagę wszystkich. Teoria nie zawsze bierze pod uwagę indywidualne różnice, takie jak osobowość czy przeszłe doświadczenia, które mogą wpływać na sposób przyswajania wiedzy.
• Jakość modeli ma znaczenie. Nauka w dużej mierze zależy od obserwowanego modelu. Jeśli model jest nieskuteczny lub nieistotny, wyniki prawdopodobnie to odzwierciedlą.

Ograniczenia te nie podważają tego, jak ważna jest ta teoria, wskazują one obszary, w których można ją uzupełnić innymi podejściami.

Krytyka teorii społecznego uczenia się

Chociaż teoria społecznego uczenia się jest pod wieloma względami przełomowa, spotkała się również z krytyką. Wyzwania te można podzielić na cztery główne obszary:

Nadmierne skupienie się na środowisku

Teoria społecznego uczenia się kładzie silny nacisk na wpływy społeczne i środowiskowe, często zaniedbując czynniki biologiczne i genetyczne. Ten nacisk na wychowanie ponad naturę spotkał się z krytyką za nadmierne uproszczenie ludzkich zachowań związanych z uczeniem się. Teoria podkreśla rolę interakcji społecznych, jednak nie bierze w pełni pod uwagę czynników wrodzonych. Tymczasem czynniki te, takie jak struktura mózgu lub predyspozycje genetyczne, również mogą kształtować uczenie się i zachowanie.

Luki w wyjaśnianiu zachowań bez wzorców do naśladowania

Teoria opiera się na założeniu, że ludzie uczą się obserwując innych. Co jednak w przypadku, gdy nie ma oczywistego wzorca do naśladowania? Krytycy twierdzą, że teoria społecznego uczenia nie jest w stanie wyjaśnić, jak pewne zachowania pojawiają się bez wcześniejszej obserwacji. Sugerują, że inne mechanizmy, takie jak wewnętrzne procesy poznawcze, mogą odgrywać w tym rolę.

Zmienność wyników behawioralnych

Nie każdy, kto był wystawiony na to samo środowisko lub wzorce do naśladowania, zachowuje się w ten sam sposób. Na przykład nie wszystkie osoby wychowywane w rodzinach przemocowych same stają się agresywne. I nie wszystkie dzieci przestępców wykazują zachowania przestępcze, gdy dorastają. Teoria Bandury się nie uwzględnia w pełni tych różnic, które mogą wynikać z czynników poznawczych, takich jak osobowość, wytrzymałość czy indywidualna sprawczość.

Ograniczona integracja obserwacji biologicznych

W latach 90. XX wieku odkryto neurony lustrzane. Są to komórki mózgowe, które aktywują się zarówno podczas wykonywania działania, jak i obserwowania, jak ktoś inny ją wykonuje. Dostarcza to potencjalnej biologicznej podstawy do nauki przez obserwację. Jednak, chociaż te odkrycia uzupełniają teorię, nie wyjaśniają wszystkich aspektów zachowania. Na przykład, niektóre czynności wydają się rozwijać bez żadnego zewnętrznego wpływu, co sugeruje, że istnieją dodatkowe czynniki sprawcze.

Pomimo tej krytyki, teoria społecznego uczenia się pozostaje wpływową strukturą do zrozumienia uczenia się i zachowania. Jej umiejętność wyjaśnienia nauki przez obserwację i wzmacniania pośredniego miały duży wpływ na edukację, psychologię kliniczną i szkolenia firmowe. Nawet, jeśli nie odpowiada na wszystkie pytania.

Zastosowanie teorii społecznego uczenia się w miejscu pracy 

Teoria społecznego uczenia się proponuje cenne ramy do projektowania skutecznych programów szkoleniowych w miejscu pracy. Wykorzystując obserwację, modelowanie i interakcję, można wspierać zaangażowanie pracowników, zwiększać rozwój umiejętności i tworzyć kulturę nauki opartej na współpracy.

1. Modelowanie ról w onboardingu

W trakcie onboardingu, nowi pracownicy mogą poznać normy, wartości i procesy obowiązujące w miejscu pracy poprzez obserwację doświadczonych pracowników. Na przykład:

• Job shadowing. Łączenie nowych pracowników z mentorami pozwala im obserwować najlepsze praktyki i przystosować się do kultury organizacyjnej.
• Samouczki wideo. Nagrane wcześniej demonstracje typowych zadań pomagają pracownikom skuteczniej nabywać wiedzę, nawet w warunkach pracy zdalnej.

2. Wzajemne uczenie się i współpraca

Teoria społecznego uczenia się jest najbardziej przydatna w środowiskach, w których pracownicy mogą uczyć się od siebie nawzajem. Zachęcanie do współpracy i dzielenia się wiedzą między współpracownikami może poprawić wydajność zarówno indywidualną, jak i zespołową:

• Projekty zespołowe. Przydzielanie zadań grupowych sprzyja obserwacji, naśladownictwu i wzajemnemu uczeniu się.
• Fora dyskusyjne. Platformy online umożliwiają pracownikom wymianę pomysłów oraz obserwowanie, w jaki sposób inne osoby rozwiązują problemy.

3. Interaktywne narzędzia e-learningowe

Platformy e-learningowe, takie jak iSpring Learn, uwzględniają zasady społecznego uczenia się, poprzez takie funkcje, jak:

• Scenariusze, w których uczestnicy mogą obserwować realistyczne procesy podejmowania decyzji i ćwiczyć umiejętności w bezpiecznym środowisku.

• Grywalizacja i tablice wyników, które motywują uczniów poprzez nagradzanie zaobserwowanych i powtarzanych pozytywnych zachowań.

• Portale do dzielenia się wiedzą, w których pracownicy mogą uzyskiwać dostęp do samouczków, dzielić się fachową wiedzą i współpracować.

4. Wykorzystanie mediów społecznościowych do nauki

Szkolenie w miejscu pracy może również obejmować platformy, z którymi pracownicy są zaznajomieni, takie jak LinkedIn lub wewnętrzne narzędzia mediów społecznościowych. Na przykład:

• Organizowanie sesji pytań i odpowiedzi na żywo z liderami w branży.
• Udostępnianie krótkich filmów instruktażowych do wykorzystania w ramach mikronauczania.

5. Wzmacnianie nowych zachowań

Koncepcję wzmocnienia pośredniego można zastosować w programach uznawania osiągnięć w miejscu pracy. Doceniaj pracowników, którzy wykazują pożądane nowe zachowania — zmotywuje to innych do naśladowania ich i pomoże Ci stworzyć kulturę ciągłego doskonalenia.

4 wskazówki, jak wspierać naukę społeczną w miejscu pracy

Oto kilka wskazówek, jak zbudować kulturę w miejscu pracy, w którym nauka odbywa się poprzez współpracę i interakcję:

1. Promuj pracę zespołową

Zachęcaj pracowników, aby wspierali siebie nawzajem i współpracowali przy zadaniach. Wyraźnie zaznacz, że proszenie o pomoc lub dzielenie się pomysłami jest nie tylko akceptowalne, ale wręcz zalecane. Przydzielaj zadania, które wymagają pracy zespołowej i rozwiązywania problemów w grupie. 

2. Dodaj elementy społecznościowe do szkolenia online

Uczyń programy szkoleniowe online bardziej angażującymi poprzez integrację funkcji, które zachęcają do interakcji. To wzmacnia poczucie wspólnoty i poprawia naukę. Na przykład:

• Wykorzystaj czaty i sekcje komentarzy, aby umożliwić uczestnikom rozmowę na różne tematy i dzielenie się swoimi spostrzeżeniami bezpośrednio w kursie.
• Wprowadź grywalizację, aby stawiać wyzwania, zwiększać motywację i pozwolić uczniom na personalizację awatarów.
• Stwórz kanał informacyjny, aby umożliwić uczniom świętowanie osiągnięć, dzielenie się aktualnościami lub zadawanie pytań.

3. Korzystaj z narzędzi społecznościowych

Wykorzystaj to, że pracownicy rozmawiają o pracy za pomocą komunikatorów oraz platform społecznościowych. Funkcje społecznościowe iSpring Learn, takie jak czaty i wątki dyskusji, pozwalają skierować rozmowy w stronę wartościowej nauki i wymiany wiedzy.

Komunikator w iSpring Learn

Możesz również stworzyć nieformalne przestrzenie online do swobodnych interakcji. Pracownicy mogą dzielić się w nich pomysłami, wskazówkami, czy nawet niezobowiązującymi treściami, takimi jak przepisy lub zdjęcia pupili. Niezależnie od udostępnianych treści, przestrzenie te pomagają pielęgnować koleżeństwo i kulturę współpracy.

4. Stwórz okazje do dzielenia się informacjami zwrotnymi

Regularne pętle sprzężenia zwrotnego, takie jak burze mózgów lub cotygodniowe oceny wydajności zespołu, mogą być niezwykle skuteczne. Zachęcają pracowników do wymiany pomysłów i uczenia się na podstawie doświadczeń innych. Praktyki te sprawiają, że społeczne uczenie się jest procesem ciągłym, a nie jednorazowym wysiłkiem.

Tchnij życie w społeczne uczenie się dzięki iSpring Learn

Teoria społecznego uczenia się podkreśla moc obserwacji i współpracy w procesie nauki. Poprzez włączenie tych zasad do szkoleń w miejscu pracy firmy mogą wspierać kulturę ciągłego rozwoju i dzielenia się wiedzą.

Dzięki narzędziom, takim jak iSpring Learn, łatwiej jest osiągnąć sukces. Funkcje, takie jak fora dyskusyjne, interaktywne scenariusze i współdzielone zasoby stwarzają pracownikom okazję do uczenia się od innych. Dodatkowo pozwalają wprowadzić nowe umiejętności w życie i umożliwiają efektywną współpracę. Takie podejście nie tylko zwiększa zachowanie wiedzy, ale także zachęca do pracy zespołowej i zaangażowania w naukę oraz pracę. 

Już dzisiaj zacznij korzystać z iSpring Learn za darmo i pomóż pracownikom wspólnie się rozwijać, realizując przy tym cele organizacji.